Geertruidenberg

Leonardus van Grondelle werd met de doopnaam Leendert gedoopt op 22 maart 1775 in de N.H. kerk te Geertruidenberg (2). Zijn vader heette Cornelis van Grondelle en zijn moeder Geertruij Wijnen. Leendert was de middelste van drie kinderen: Jannetje (ged. Geertruidenberg, 17-11-1773), Leendert en Adriana Cornelia (ged. Geertruidenberg 6-4-1777, overl. ald. 7-4-1777). Zijn moeder sterft kort na de geboorte van het derde kind, nl. op 18 april 1777 (begr. 22-4-1777). Het beroep van vader Cornelis is meester timmerman. Hij heeft echter een muzikale aanleg. Als de vader van Cornelis in 1771 een testament laat opmaken, vermaakt hij o.a.: "aan sijn soon Cornelis van Grondelle alle de musicq instrumenten...." (3).

Zaltbommel

Cornelis vertrekt tussen 1780 en 1783 van Geertruidenberg naar Zaltbommel (4). In 1783-1784 wordt hij vermeld als organist op het orgel van de N.H. kerk in Est (5). Toch woonde hij vermoedelijk in Zaltbommel. Er is een wat onduidelijke inschrijving van Cornelis van Grondelle in het burgerboek van Zaltbommel (6). Deze is laat gedateerd, namelijk tussen 2 augustus en 8 november 1784. Cornelis is blijkbaar maar heel kort poorter geweest van Zaltbommel. De inschrijving in het burgerboek is doorgestreept.

Amsterdam

Cornelis en zoon Leendert blijken in 1784 naar Amsterdam te verhuizen. Cornelis gaat daar op 15 oktober 1784 in ondertrouw met Helena Bettink, weduwe van Engelbertus Hagemann. Zij wonen dan op de Looijersgracht. Een volgende vermelding van Cornelis en zijn zoon Leendert vinden we in 1790. Cornelis is dan van beroep meester orgel- en fortepianomaker en steller, wonend op de hoek van de Oude Looierstraat en de Prinsengracht (7). Leendert is omsteeks 1790 organist te Thamen (nabij Uithoorn). Leendert staat daar van 7 juni 1789 tot en met 7 maart 1791 vermeld in de rekeningenboeken van de kerkmeesters. Hij ontvangt per drie maanden een tractement van f 18 en vijftien stuivers (8). Hij is dan omstreeks vijftien jaar oud (!). Hij woont (nog) bij zijn vader in Amsterdam. Dat blijkt uit een sollicitatiebrief die Leendert in 1790 schrijft aan de organist van de Grote Kerk te Arnhem. Hij solliciteert daarin naar de vacante functie van organist "tot Appeldooren onder de Vrije Heerelijkheyt T Loo" (9).
Zijn zus Jannetje, de dochter van Cornelis van Grondelle, is waarschijnlijk niet meegekomen naar Amsterdam. Zij trouwt vermoedelijk te Rotterdam 7-12-1806 met Cornelis Hofland. Zij overlijdt Rotterdam 30-8-1824.
Leendert heeft blijkbaar de organistenplaats in Apeldoorn niet gekregen. Op 7 juli 1797 gaat hij in Amsterdam in ondertrouw met Ernestina Johanna Mocklerin, afkomstig uit Weinsberg in Wurttemberg. Hun eerste kind Cornelis Johannes wordt op 27 mei 1798 in Amsterdam geboren. Ze verhuizen daarna weldra naar Breukelen.

Breukelen

In Breukelen-Nijenrode worden hun volgende kinderen geboren: Hendrik George (geb. 30 augustus 1799)(10), Maria Ernestina (geb. 12 april 1802), Geertruida Engelina (geb. 30-8-1807), Leonardus (geb. 10 juli 1811), Carel (geb. 16-2-1813) en Wilhelmina (geb. 18-3-1815). Carel overlijdt reeds op jonge leeftijd (1-5-1814).

Het is natuurlijk een aardige vraag waarom Leendert en Ernestina in 1798/1799 naar Breukelen verhuizen. Het beroep van Leendert wordt in de geboorteakten van de kinderen vanaf 1811 vermeld als muziekmeester en organist. (Bij de doopinschrijvingen voor 1811 werd zoals gewoonlijk geen beroep vermeld). Men zou denken dat een muziekleraar en organist in Amsterdam meer emplooi kan vinden dan in een klein dorp als Breukelen destijds was. Er moet dus wel een speciale reden zijn geweest voor deze verhuizing. Zeker als men bedenkt dat vader Cornelis orgel- en pianofortemaker en -steller was, en dus in hetzelfde vak zat. Dan is een contact voor een goede baan makkelijk gelegd.
Wellicht verklaart dat precies waarom Leonardus naar Breukelen komt. Daar bezat de gemeente Breukelen van de Gereformeerde Kerk sinds 1787 in haar kerkgebouw een orgel, gebouwd door Gidion Thomas Bätz te Utrecht (11). Dit orgel was een geschenk van de rijke Amsterdamse koopman Claude Noordwyk, die bij Breukelen de buitenplaats Boom-Oord bewoonde. En daar verschijnt een mogelijk verband met Amsterdam. Bij de inwijding op 28 mei 1787 werd het orgel bovendien bespeeld door de bekende organist Anthony Munnikhuysen. Deze was organist in de Lutherse Nieuwe Kerk in Amsterdam. Al met al lijkt het een redelijke veronderstelling dat Leonardus in 1798/1799 naar Breukelen komt omdat hij de betrekking van organist heeft gekregen.

Maar waarom wordt hij dan pas vanaf 1815 in de rekeningenboeken genoemd? Het geval wil dat de rekeningenboeken voor ongeveer 1812 helemaal geen kosten voor het orgel (zoals vergoeding voor de organist, kosten voor het stemmen of het onderhoud) vermelden. In 1812 en daarop volgende jaren worden enkele kleine bedragen genoemd. Pas vanaf 1815 wordt het tractement van de organist (i.c. Leonardus van Grondelle) voor het eerst genoemd.
Dit hangt vermoedelijk samen met het feit dat Johan Ortt IV, Heer van Nijenrode en Breukelen, Patroon en Collateur was van de kerk te Breukelen. Hij nam vermoedelijk de kosten voor zijn rekening. Deze Johan Ortt overlijdt in 1814. Daarna kwam een einde aan het patronaat van Nijenrode. Vanaf dat moment komen we de kosten van het orgel tegen in de boeken van de kerkvoogden van de Hervormde gemeente van Breukelen. Of de kosten inderdaad voor 1814 door Johan Ortt werden betaald valt niet na te gaan omdat de archieven van Nijenrode gedurende de Tweede Wereldoorlog door de heer Onnes, toenmalig bewoner van het kasteel Nijenrode, zijn overgebracht naar het oosten van Duitsland (12). Ze zijn tot op heden niet teruggevonden.

Maar zijn er dan geen andere organisten bekend uit de periode 1787 - 1815?
Voorzover bekend had men in Breukelen aanvankelijk geen vaste organist. Tot aan 1790 begeleidde de genoemde Munnikhuijsen een organist "de heer De Jong, waarnemende het schoutsampt in dit gerecht, zich daartoe vrijwillig aangeboden hebbende, uit liefde, zonder tijdsduur, totdat men van een bequaam organist voorzien was." (13). Verder wordt een zekere Cornelis Veenman genoemd als organist. Deze was blind. "Door belangrijke giften werd hij in staat gesteld zijn studiën in Amsterdam te voltooien bij een beroemd Luthersch organist Münichhausen" (14). Deze Veenman wordt in 1818 ook genoemd in de kerkvoogdijrekeningen. Hij krijgt dan een kleine vergoeding.
Het lijkt al met al niet uitgesloten dat Leonardus al vanaf 1799 organist was in de kerk van Breukelen. Zeker is het echter bepaald niet.

Leonardus blijft organist van de Hervormde gemeente van Breukelen tot zijn overlijden op 9 mei 1834. Uit de notulen van de kerkvoogdijvergaderingen blijkt dat hij daarvoor lang ziek is geweest; er is al geruime tijd een vervanger als hij overlijdt (15).

Uit de overlijdensakte van Leendert blijkt dat het gezin in die tijd woont in huis No. 74 te Breukelen-Nijenrode. Het was vroeger de gewoonte om de huizen doorlopend te nummeren te beginnen bij het gemeentehuis. In die tijd was dat het Regthuis. Uitgaande van de kadastrale indeling van de kaart van 1813 kan worden vermoed dat hun huis No 74 niet ver van de kerk aan de Kerkstraat lag (16).

Hoe verging het de rest van het gezin?

Hoe ging het verder met zijn vrouw en de kinderen Van Grondelle?
Ernestina Maria, de vrouw van Leonardus, overlijdt op 72-jarige leeftijd in Breukelen op 8 oktober 1849.
Zoon Cornelis Johannis blijft ongehuwd en overlijdt kort voor zijn moeder te Breukelen-Nijenrode op 8 juni 1849. Beiden woonden op dat moment in huis nummer 21 te Breukelen-Nijenrode. Hun buurman J. Voster trad beide keren op als getuige; zijn beroep was koperslager.
Van Hendrik George zijn verder geen gegevens bekend.
Van Maria Ernestina is slechts bekend dat zij op 28 februari 1887 overlijdt te Breukelen-Nijenrode, oud 75 jaren.
Geertruida Engelina trouwt met Hendrik Kerkkamp. Zij wonen o.a. in Arnhem waar twee kinderen uit dit huwelijk worden geboren. Geertruida Engelina keert blijkens het lidmatenregister in mei 1848 weer terug naar Breukelen. Zij overlijdt daar op 8 mei 1898.
Van Wilhelmina is alleen bekend dat zij een poos in Utrecht woont, dan weer vanaf 1847 in Breukelen woont. In 1860 vertrekt zij naar Amsterdam, maar in 1875 komt zij weer naar Breukelen. Wanneer en waar zij overlijdt is onbekend.
Zoon Leonardus - de overgrootvader van de schrijver van dit artikel - trouwt op 21 november 1835 te Breukelen-Nijenrode met Hendrina Wilhelmina Blankenstijn, afkomstig uit Harmelen. Leonardus is van beroep schildersknecht. Kort na hun huwelijk verhuizen ze naar De Bilt en later via Maartensdijk naar Zeist. Daar ontstaat een talrijke familie Van Grondelle.
Zo verdwijnen in de tweede helft van de 19e eeuw de Van Grondelles weer als inwoners van Breukelen.

Nawoord

Dit artikel is eerder gepubliceerd in het Tijdschrift Historische Kring Breukelen, jrg. 8, nr. 3, 1993.
De auteur dankt de heer J.H. de Jager, president-kerkvoogd van de Hervormde gemeente van Breukelen, voor zijn goede adviezen en voor de vele informatie die hij beschikbaar heeft gesteld.

NOTEN

1. Archief Ned. Herv. Gem. Breukelen. Rekeningenboeken kerkvoogden.
   In rekeningenboek 1739-1817 (inventarisnummer 58B): Op 20-11-1815 betaling van een half jaar tractement f 102-10 aan Leonardus van Grondelle. In 1816 een keer een half jaar tractement a f 102-10 en twee keer een kwart jaar tractement a f 51-5.
   In rekeningenboek vanaf 1818 (inventarisnummer 58C) staat van 1818 t/m 1833 elk jaar een jaar tractement aan Leonardus van Grondelle a f 205 vermeld, uitgezonderd in 1821 dan is het bedrag f 181-12. In 1834 wordt een half jaar tractement (f 102-50) vermeld en een betaling aan de weduwe Grondelle van f 5. Vanaf 1835 worden geen betalingen aan de weduwe Van Grondelle meer vermeld.

2. De diverse data van geboorte, doop, huwelijk, overlijden en begraven zijn - tenzij anders vermeld - ontleend aan de Doop-, Trouw- en Begraafregisters en aan de Burgerlijke Stand.

3. Oud-rechterlijk Archief Geertruidenberg; protocollen van testamenten en codicillen, scheidingen en delingen en huwelijksvoorwaarden; deel 4; archiefnummer 44; 1716 - 1773, blz 142V; Acte no. 104.

4. Op 2 december 1783 wordt het huis van Cornelis aan de Elfhuizen 6 te Geertruidenberg verkocht door "de lasthebber van Cornelis van Grondelle te Zaltbommel". Historisch Kadaster Geertruidenberg; huis met volgnummer 66; Acte dd. 2-12-1783.

5. Zie: Hamoen, G., 350 jaren Meteren en Est, De geschiedenis van de Hervormde gemeenten Meteren en Est; De Groot - Goudriaan, 1974, p. 233 naamlijsten Est, organisten.

6. Centraal Bureau voor de Genealogie, Poorterboeken Zaltbommel 1620-1880,
   fiche nr. 7.

7. Dit blijkt uit een sollicitatiebrief uit 1790 van Leendert van Grondelle. Archief Schimmelpenninck van der Oye van de Poll, invnr. 42n, omslag 126; Rijksarchief Gelderland.

8. Betalingenlijsten kerkvoogden Thamen; mond. mededeling dd. 27-4-1992 hr. Baarschers, kerkvoogd Uithoorn.

9. Zie noot 7.

10. Uit de familiebijbel van Leendert: "Den 30 Augustus 1799 is onzen zoon Hendrik George gebooren en den 3en Sept. gedoopt door dominee Schinsel te Breukelen". (bedoeld is dominee N. Schintzel (WJvG)).

11. Jager, J.H. de, Het Bëaumltz-orgel in de Hervormde Kerk van Breukelen. Tijdschrift Historische Kring Breukelen jrg. 2, nr. 2, 1987, pp. 51-54.

12. Archief Nederlandse Hervormde Gemeente Breukelen, nr. 45: Inweydings Predikatie van het Kerkorgel te Breukelen, door Dm. N. Schintzel, den 28ste May 1787.

13. Archief Ned. Herv. Gem. Breukelen nr. 45.: Inweydings Predikatie van het Kerkorgel te Breukelen, door Dm. N. Schintzel, den 28ste May 1787.

14. Jaarboekje 1921 van het Oudheidkundig Genootschap 'Nifterlake' te Utrecht: 'De Hervormde Kerk te Breukelen' door C.J. Naerebout, Onderwijzer en Koster te Breukelen.

15. Notulen van de vergadering van notabelen en kerkvoogden op 26 augustus 1834; Archief Ned. Herv. Gem. Breukelen nr. 49-a.

16. Mond. mededeling van de heer Van Es, Historische Kring Breukelen.