Een organist en zijn gezin in Breukelen
W.J. van Grondelle
Bij het napluizen van mijn familiegeschiedenis stuit ik
op een familielid dat in de vorige eeuw in Breukelen
woonde. Dit artikel geeft een overzicht van de mij tot
dusver bekende gegevens.
Leonardus van Grondelle komt vanaf 1815 tot 1834 als
organist voor in de rekeningenboeken van de kerkvoogden
van de Hervormde gemeente te Breukelen (1). Wie was deze
organist die vanaf omstreeks 1800 in Breukelen woonde?
Geertruidenberg
Leonardus van Grondelle werd met de doopnaam Leendert
gedoopt op 22 maart 1775 in de N.H. kerk te
Geertruidenberg (2). Zijn vader heette Cornelis van
Grondelle en zijn moeder Geertruij Wijnen. Leendert was
de middelste van drie kinderen: Jannetje (ged.
Geertruidenberg, 17-11-1773), Leendert en Adriana
Cornelia (ged. Geertruidenberg 6-4-1777, overl. ald. 7-4-1777). Zijn moeder sterft kort na de geboorte van het
derde kind, nl. op 18 april 1777 (begr. 22-4-1777).
Het beroep van vader Cornelis is meester timmerman. Hij
heeft echter een muzikale aanleg. Als de vader van
Cornelis in 1771 een testament laat opmaken, vermaakt hij
o.a.: "aan sijn soon Cornelis van Grondelle alle de
musicq instrumenten...." (3).
Zaltbommel
Cornelis vertrekt tussen 1780 en 1783 van Geertruidenberg
naar Zaltbommel (4). In 1783-1784 wordt hij vermeld als
organist op het orgel van de N.H. kerk in Est (5). Toch
woonde hij vermoedelijk in Zaltbommel. Er is een wat
onduidelijke inschrijving van Cornelis van Grondelle in
het burgerboek van Zaltbommel (6). Deze is laat
gedateerd, namelijk tussen 2 augustus en 8 november 1784.
Cornelis is blijkbaar maar heel kort poorter geweest van
Zaltbommel. De inschrijving in het burgerboek is
doorgestreept.
Amsterdam
Cornelis en zoon Leendert blijken in 1784 naar Amsterdam
te verhuizen. Cornelis gaat daar op 15 oktober 1784 in
ondertrouw met Helena Bettink, weduwe van Engelbertus
Hagemann. Zij wonen dan op de Looijersgracht. Een
volgende vermelding van Cornelis en zijn zoon Leendert
vinden we in 1790. Cornelis is dan van beroep meester
orgel- en fortepianomaker en steller, wonend op de hoek
van de Oude Looierstraat en de Prinsengracht (7).
Leendert is omsteeks 1790 organist te Thamen (nabij
Uithoorn). Leendert staat daar van 7 juni 1789 tot en met
7 maart 1791 vermeld in de rekeningenboeken van de
kerkmeesters. Hij ontvangt per drie maanden een
tractement van f 18 en vijftien stuivers (8).
Hij is dan omstreeks vijftien jaar oud (!). Hij woont
(nog) bij zijn vader in Amsterdam. Dat blijkt uit een
sollicitatiebrief die Leendert in 1790 schrijft aan de
organist van de Grote Kerk te Arnhem. Hij solliciteert
daarin naar de vacante functie van organist "tot
Appeldooren onder de Vrije Heerelijkheyt T Loo" (9).
Zijn zus Jannetje, de dochter van Cornelis van Grondelle,
is waarschijnlijk niet meegekomen naar Amsterdam. Zij
trouwt vermoedelijk te Rotterdam 7-12-1806 met Cornelis
Hofland. Zij overlijdt Rotterdam 30-8-1824.
Leendert heeft blijkbaar de organistenplaats in Apeldoorn
niet gekregen. Op 7 juli 1797 gaat hij in Amsterdam in
ondertrouw met Ernestina Johanna Mocklerin, afkomstig uit
Weinsberg in Wurttemberg. Hun eerste kind Cornelis
Johannes wordt op 27 mei 1798 in Amsterdam geboren. Ze
verhuizen daarna weldra naar Breukelen.
Breukelen
In Breukelen-Nijenrode worden hun volgende kinderen
geboren: Hendrik George (geb. 30 augustus 1799)(10),
Maria Ernestina (geb. 12 april 1802), Geertruida Engelina
(geb. 30-8-1807), Leonardus (geb. 10 juli 1811), Carel
(geb. 16-2-1813) en Wilhelmina (geb. 18-3-1815). Carel
overlijdt reeds op jonge leeftijd (1-5-1814).
Het is natuurlijk een aardige vraag waarom Leendert en
Ernestina in 1798/1799 naar Breukelen verhuizen. Het
beroep van Leendert wordt in de geboorteakten van de
kinderen vanaf 1811 vermeld als muziekmeester en
organist. (Bij de doopinschrijvingen voor 1811 werd zoals
gewoonlijk geen beroep vermeld). Men zou denken dat een
muziekleraar en organist in Amsterdam meer emplooi kan
vinden dan in een klein dorp als Breukelen destijds was.
Er moet dus wel een speciale reden zijn geweest voor deze
verhuizing. Zeker als men bedenkt dat vader Cornelis
orgel- en pianofortemaker en -steller was, en dus in
hetzelfde vak zat. Dan is een contact voor een goede baan
makkelijk gelegd.
Wellicht verklaart dat precies waarom Leonardus naar
Breukelen komt. Daar bezat de gemeente Breukelen van de
Gereformeerde Kerk sinds 1787 in haar kerkgebouw een
orgel, gebouwd door Gidion Thomas Bätz te Utrecht (11).
Dit orgel was een geschenk van de rijke Amsterdamse
koopman Claude Noordwyk, die bij Breukelen de
buitenplaats Boom-Oord bewoonde. En daar verschijnt een
mogelijk verband met Amsterdam. Bij de inwijding op 28
mei 1787 werd het orgel bovendien bespeeld door de
bekende organist Anthony Munnikhuysen. Deze was organist
in de Lutherse Nieuwe Kerk in Amsterdam. Al met al lijkt
het een redelijke veronderstelling dat Leonardus in
1798/1799 naar Breukelen komt omdat hij de betrekking van
organist heeft gekregen.
Maar waarom wordt hij dan pas vanaf 1815 in de
rekeningenboeken genoemd? Het geval wil dat de
rekeningenboeken voor ongeveer 1812 helemaal geen kosten
voor het orgel (zoals vergoeding voor de organist, kosten
voor het stemmen of het onderhoud) vermelden. In 1812 en
daarop volgende jaren worden enkele kleine bedragen
genoemd. Pas vanaf 1815 wordt het tractement van de
organist (i.c. Leonardus van Grondelle) voor het eerst
genoemd.
Dit hangt vermoedelijk samen met het feit dat Johan Ortt
IV, Heer van Nijenrode en Breukelen, Patroon en Collateur
was van de kerk te Breukelen. Hij nam vermoedelijk de
kosten voor zijn rekening. Deze Johan Ortt overlijdt in
1814. Daarna kwam een einde aan het patronaat van
Nijenrode. Vanaf dat moment komen we de kosten van het
orgel tegen in de boeken van de kerkvoogden van de
Hervormde gemeente van Breukelen. Of de kosten inderdaad
voor 1814 door Johan Ortt werden betaald valt niet na te
gaan omdat de archieven van Nijenrode gedurende de Tweede
Wereldoorlog door de heer Onnes, toenmalig bewoner van
het kasteel Nijenrode, zijn overgebracht naar het oosten
van Duitsland (12). Ze zijn tot op heden niet
teruggevonden.
Maar zijn er dan geen andere organisten bekend uit de
periode 1787 - 1815?
Voorzover bekend had men in Breukelen aanvankelijk geen
vaste organist. Tot aan 1790 begeleidde de genoemde
Munnikhuijsen een organist "de heer De Jong, waarnemende
het schoutsampt in dit gerecht, zich daartoe vrijwillig
aangeboden hebbende, uit liefde, zonder tijdsduur, totdat
men van een bequaam organist voorzien was." (13). Verder
wordt een zekere Cornelis Veenman genoemd als organist.
Deze was blind. "Door belangrijke giften werd hij in
staat gesteld zijn studiën in Amsterdam te voltooien bij
een beroemd Luthersch organist Münichhausen" (14). Deze
Veenman wordt in 1818 ook genoemd in de
kerkvoogdijrekeningen. Hij krijgt dan een kleine
vergoeding.
Het lijkt al met al niet uitgesloten dat Leonardus al
vanaf 1799 organist was in de kerk van Breukelen. Zeker
is het echter bepaald niet.
Leonardus blijft organist van de Hervormde gemeente van
Breukelen tot zijn overlijden op 9 mei 1834. Uit de
notulen van de kerkvoogdijvergaderingen blijkt dat hij
daarvoor lang ziek is geweest; er is al geruime tijd een
vervanger als hij overlijdt (15).
Uit de overlijdensakte van Leendert blijkt dat het gezin
in die tijd woont in huis No. 74 te Breukelen-Nijenrode.
Het was vroeger de gewoonte om de huizen doorlopend te
nummeren te beginnen bij het gemeentehuis. In die tijd
was dat het Regthuis. Uitgaande van de kadastrale
indeling van de kaart van 1813 kan worden vermoed dat hun
huis No 74 niet ver van de kerk aan de Kerkstraat lag
(16).
Hoe verging het de rest van het gezin?
Hoe ging het verder met zijn vrouw en de kinderen Van
Grondelle?
Ernestina Maria, de vrouw van Leonardus, overlijdt op 72-jarige leeftijd in Breukelen op 8 oktober 1849.
Zoon Cornelis Johannis blijft ongehuwd en overlijdt kort
voor zijn moeder te Breukelen-Nijenrode op 8 juni 1849.
Beiden woonden op dat moment in huis nummer 21 te
Breukelen-Nijenrode. Hun buurman J. Voster trad beide
keren op als getuige; zijn beroep was koperslager.
Van Hendrik George zijn verder geen gegevens bekend.
Van Maria Ernestina is slechts bekend dat zij op 28
februari 1887 overlijdt te Breukelen-Nijenrode, oud 75
jaren.
Geertruida Engelina trouwt met Hendrik Kerkkamp. Zij
wonen o.a. in Arnhem waar twee kinderen uit dit huwelijk
worden geboren. Geertruida Engelina keert blijkens het
lidmatenregister in mei 1848 weer terug naar Breukelen.
Zij overlijdt daar op 8 mei 1898.
Van Wilhelmina is alleen bekend dat zij een poos in
Utrecht woont, dan weer vanaf 1847 in Breukelen woont. In
1860 vertrekt zij naar Amsterdam, maar in 1875 komt zij
weer naar Breukelen. Wanneer en waar zij overlijdt is
onbekend.
Zoon Leonardus - de overgrootvader van de schrijver van
dit artikel - trouwt op 21 november 1835 te Breukelen-Nijenrode met Hendrina Wilhelmina Blankenstijn, afkomstig
uit Harmelen. Leonardus is van beroep schildersknecht.
Kort na hun huwelijk verhuizen ze naar De Bilt en later
via Maartensdijk naar Zeist. Daar ontstaat een talrijke
familie Van Grondelle.
Zo verdwijnen in de tweede helft van de 19e eeuw de Van
Grondelles weer als inwoners van Breukelen.
Nawoord
Dit artikel is eerder gepubliceerd in het Tijdschrift Historische
Kring Breukelen, jrg. 8, nr. 3, 1993. De auteur dankt de heer J.H. de Jager, president-kerkvoogd van de Hervormde gemeente van Breukelen,
voor zijn goede adviezen en voor de vele informatie
die hij beschikbaar heeft gesteld.
NOTEN
-
Archief Ned. Herv. Gem. Breukelen. Rekeningenboeken
kerkvoogden.
In rekeningenboek 1739-1817 (inventarisnummer 58B):
Op 20-11-1815 betaling van een half jaar tractement f
102-10 aan Leonardus van Grondelle. In 1816 een keer
een half jaar tractement a f 102-10 en twee keer een
kwart jaar tractement a f 51-5.
In rekeningenboek vanaf 1818 (inventarisnummer 58C)
staat van 1818 t/m 1833 elk jaar een jaar tractement
aan Leonardus van Grondelle a f 205 vermeld,
uitgezonderd in 1821 dan is het bedrag f 181-12. In
1834 wordt een half jaar tractement (f 102-50)
vermeld en een betaling aan de weduwe Grondelle van f
5. Vanaf 1835 worden geen betalingen aan de weduwe
Van Grondelle meer vermeld.
-
De diverse data van geboorte, doop, huwelijk,
overlijden en begraven zijn - tenzij anders vermeld -
ontleend aan de Doop-, Trouw- en Begraafregisters en
aan de Burgerlijke Stand.
-
Oud-rechterlijk Archief Geertruidenberg; protocollen
van testamenten en codicillen, scheidingen en
delingen en huwelijksvoorwaarden; deel 4;
archiefnummer 44; 1716 - 1773, blz 142V; Acte no.
104.
-
Op 2 december 1783 wordt het huis van Cornelis aan de
Elfhuizen 6 te Geertruidenberg verkocht door "de
lasthebber van Cornelis van Grondelle te Zaltbommel".
Historisch Kadaster Geertruidenberg; huis met
volgnummer 66; Acte dd. 2-12-1783.
-
Zie: Hamoen, G., 350 jaren Meteren en Est, De
geschiedenis van de Hervormde gemeenten Meteren en
Est; De Groot - Goudriaan, 1974, p. 233 naamlijsten
Est, organisten.
-
Centraal Bureau voor de Genealogie, Poorterboeken
Zaltbommel 1620-1880,
fiche nr. 7.
-
Dit blijkt uit een sollicitatiebrief uit 1790 van
Leendert van Grondelle. Archief Schimmelpenninck van
der Oye van de Poll, invnr. 42n, omslag 126;
Rijksarchief Gelderland.
-
Betalingenlijsten kerkvoogden Thamen; mond.
mededeling dd. 27-4-1992 hr. Baarschers, kerkvoogd
Uithoorn.
-
Zie noot 7.
-
Uit de familiebijbel van Leendert: "Den 30 Augustus
1799 is onzen zoon Hendrik George gebooren en den 3en
Sept. gedoopt door dominee Schinsel te Breukelen".
(bedoeld is dominee N. Schintzel (WJvG)).
-
Jager, J.H. de, Het Bëaumltz-orgel in de Hervormde Kerk
van Breukelen. Tijdschrift Historische Kring
Breukelen jrg. 2, nr. 2, 1987, pp. 51-54.
-
Archief Nederlandse Hervormde Gemeente Breukelen,
nr. 45: Inweydings Predikatie van het Kerkorgel te Breukelen,
door Dm. N. Schintzel, den 28ste May 1787.
-
Archief Ned. Herv. Gem. Breukelen nr. 45.: Inweydings
Predikatie van het Kerkorgel te Breukelen, door Dm.
N. Schintzel, den 28ste May 1787.
-
Jaarboekje 1921 van het Oudheidkundig Genootschap
'Nifterlake' te Utrecht: 'De Hervormde Kerk te
Breukelen' door C.J. Naerebout, Onderwijzer en Koster
te Breukelen.
-
Notulen van de vergadering van notabelen en
kerkvoogden op 26 augustus 1834; Archief Ned. Herv.
Gem. Breukelen nr. 49-a.
-
Mond. mededeling van de heer Van Es, Historische
Kring Breukelen.
|